De zelfmoordclub

auteur: Arto Paasilinna

van de cover:
... Zelfmoord mag dan op zichzelf geen opgewekt thema zijn, in deze roman weet Paasilinna er een opmerkelijke draai aan te geven: in de loop van zijn roman verandert een groep potentiële zelfmoordenaars in een gezelschap dat, op weg naar het einde, hernieuwde levenslust ontdekt.
Ruim zeshonderd mannen en vrouwen reageren op de advertentie 'Heb je zelfmoordplannen?' Enkele tientallen zitten uiteindelijk in een touringcar op weg naar het noordelijkste puntje van Finland om zich daar in de ijskoude zee te storten. Tussen dit voornemen en de werkelijke eindbestemming van de bus - een prachtige kaap in het zuidelijkste puntje van Portugal - vinden onverwachte en absurde gebeurtenissen plaats waardoor het oorspronkelijke plan steeds meer op losse schroeven komt te staan. Maar terwijl de groep een steeds hechtere eenheid wordt en de aspirant-zelfmoordenaars vriendschappen voor het leven sluiten, wil de buschauffeur koste wat het kost aan het oorspronkelijke plan vasthouden.
Droevige zaken als depressiviteit, alcoholisme, teleurstelling in het leven en zelfmoord worden bij Paasilinna literaire slapstick op hoog niveau. De zelfmoordclub is een persiflage op een ontwrichte samenleving waarin het menselijke evenwicht vaak wankel is en iedereen moet knokken voor zijn eigen overleven...

***

Enige quotes - cursief:

De eerste regels van hoofdstuk 1 geven al een droefgeestig beeld over hoe het Finse volk in het leven staat:
... Somberheid, melancholie en bodemloze apathie zijn de grootste vijanden van het Finse volk. De zwaarmoedigheid die de Finnen boven het hoofd hangt, houdt zich al duizenden jaren in haar greep, en hun ziel is er somber en ernstig door geworden. De smart wordt zo sterk gevoeld dat veel Finnen de dood als enige uitweg zien. Hun beklemde gemoed vormt een grotere bedreiging dan de Sovjet-Unie. Desondanks is het een volk van strijders. Het bezwijkt niet. Telkens opnieuw rebelleren de Finnen tegen hun onderdrukker... (pag. 7)

Directeur Onni Rellonen, een somberder gezicht dan het zijne was in de wijde omtrek niet denkbaar, is er hopeloos aan toe: kinderen volwassen, huwelijk naar de bliksem, zijn zaak failliet, kortom allemaal kommer en kwel. Hij heeft besloten zichzelf in een bouwvallige schuur in alle rust dood te schieten, wanneer hij ontdekt -welk een toeval- dat er nog iemand in de schuur is. Er klinkt gekerm en tussen de balken is iets grijzigs zichtbaar:
... Het was een mens, een grote man die gekleed ging in een grijs militair uniform en die op een stapel staken was geklommen en nu bezig was een blauw nylon touw aan de hanenbalk te knopen...(pag. 12)

Het is kolonel Hermanni Kemppainen die op punt staat zich te verhangen. 
Beiden met hetzelfde voornemen, smeedt een band: ze zijn niet meer alleen op de wereld en zien het als hun taak om mede-nooddruftige pre-zelfmoordenaars de helpende hand te bieden. Ze richten een collectieve zelfmoordclub op onder de naam 'Anonieme Stervelingen'.
Na een advertentie melden zich honderden potentiële zelfmoordenaars:
... Achter iedere brief zat een mens in nood, en de nood was hoog. [-]
Een groot aantal , zo niet allemaal, worstelde met geestelijke problemen. Een aantal leek ronduit geschift te zijn. Velen bevonden zich in de greep van een psychose, diverse schrijvers vertoonden tekenen van paranoia... (pag.44)
... Velen waren doorgewinterde alcoholist, of verslaafd aan medicijnen of verdovende middelen. Een man uit Helsinki, die werkte voor een onderneming die digitale componenten importeerde, vertelde dat hij tot de conclusie was gekomen dat zelfmoord de enig effectieve manier was om baas over zijn eigen leven te zijn. Een ander schreef dat hij zich in mystieke zaken had verdiept en zo nieuwsgierig was dat hij niet het geduld had om een natuurlijke dood af te wachten, zó graag wilde hij weten wat het leven na de dood allemaal te bieden had. Bijna alle briefschrijvers hadden gemeen dat ze zich verschrikkelijk eenzaam en verstoten voelden... (pag. 46)

In een centraal gelegen restaurant wordt een afspraak gemaakt, selectie vindt plaats en een bus vol zelfmoordenaars gaan richting Noorwegen om zich collectief bij de Noordkaap in de koude IJszee te storten. Onderweg wordt de hele dag door champagne gedronken om alvast te toasten op de komende 'schitterende zelfmoord'.
... Kolonel Kemppainen begon de mensen te waarschuwen voor al te overmatig alcoholgebruik. Dat was niet gezond, de nieren en de lever hadden erg te lijden van alcohol. Kemppainen kreeg te horen dat het niet meer uitmaakte hoe de lever er voor stond op het moment dat er zelfmoord werd gepleegd; het was hoe dan ook de bedoeling zich de dood op de hals te halen. Daar had de kolonel geen antwoord op... (pag. 94)

Moment suprême is aangebroken:
... De naald van de snelheidsmeter draaide omhoog, de weg schoot onder de zelfmoordbus door, de afgrond naderde met duizelingwekkende snelheid. Kropola claxonneerde, de hele Noordkaap weergalmde en sidderde, zwarte uitlaatgassen spoten de lucht in. De touringcar denderde sneller voort dan ooit tevoren. De IJszee lag te wachten als een kille grafkuil... (pag.154)
Dan springt het alarmlicht aan en klinkt van alle kanten het piepen van het stopsignaal door de bus.

Na deze mislukte zelfmoordpoging is het volgende plan om zich dan maar in Zwitserland in een ravijn te storten. Onderweg wordt er breeduit en volop genoten van de uitgestelde zelfmoord en wordt er kwistig sterke drank ingenomen en copieus gegeten. Bijna iedereen ziet het leven weer zitten. In Zwitserland zijn drie jonge dames plotseling spoorloos verdwenen en schijnen zich in het nabije dorp bandeloos te gedragen. De mannen aldaar, blij met een verzetje, zweren bij hoog en laag dat ze vrijgezel zijn. Na hun uitspattingen komen ze terug bij de zelfmoordclub en worden ze begeleid naar de dichtsbijzijnde kliniek voor geslachtsziekte om zich te laten testen op een soa.
Inmiddels heeft de kolonel liefdevolle gevoelens gekregen voor onderdirecteur Helena en biecht op dat hij er niets voor voelt om, volgens plan, de volgende dag met de bus in het ravijn te storten:
... De kolonel pakte Helena Puusaari's hand vast, knielde op de helling voor haar neer en schraapte zijn keel. Hij was van plan haar ten huwelijk te vragen. Precies op dat moment sloeg de klok van de katholieke kerk van Münster zes keer. Dat verstoorde het baltsritueel van de kolonel. Gegeneerd stond hij op... (pag. 214)

Ondertussen trekt het gezelschap de noodzaak van een collectieve zelfmoord hevig in twijfel:
... De een na de ander had gemerkt dat de wereld toch best een aangename plek was om te leven, en dat de problemen die in Finland onoverkomelijk hadden geleken hier, aan de andere kant van Europa, tamelijk triviaal leken. Dankzij de lange reis met lotgenoten was hun levenslust toegenomen, het gevoel van solidariteit had hun zelfvertrouwen vergroot... (pag. 220)

Arto Paasilinna
De zelfmoordclub
Vertaald uit het Fins: Annemarie Raas
Uitgeverij: Wereldbibliotheek